Lavandula angustifolia Mill
خانواده : Labiatae
نام انگلیسی : Garden Lavender / Lavender
نام فارسی : اسطوخودوس
گیاه دارویی اسطوخودوس Lavandula angustifolia Mill
شکل شناسی گیاه
گیاهی چند ساله و خشبی است. ریشه اصلی آن طویل و چوبی است و انشعاب های فراوان و متراکم دارد ، ساقه ضخیم و قهوه ای رنگ است. قسمت های تحتانی ساقه انشعاب های فراوانی دارد و شکل ظاهری آن در گیاهان چند ساله شبیه به نیم کره ای است که قطر آن به ۸۰ – ۱۲۰ سانتی متر می رسد. ارتفاع ساقه متفاوت و در گیاهان چند ساله به ۴۰ – ۶۰ سانتی متر می رسد. برگ ها به رنگ سبز تیره نیزه ای شکل و به طور متقابل روی ساقه قرار می گیرند. طول برگ ها ۳ – ۵ و عرض آن ۰/۲ – ۰/۵ است. برگ ها پوشیده از کرک و حفره های حاوی اسانس است. گل ها در انتهای ساقه های گل دهنده به صورت خوشه های مجتمع قرار می گیرند.ساقه های گل دهنده در این گونه غیر منشعب است و گل ها به رنگ آبی یا متمایل به بنفش است. میوه فندوقه و به شکل تخم مرغ است. طول میوه ۱/۸ – ۲/۲ میلی متر و رنگ آن قهوه ای تیره و براق است. پیکر رویشی گیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس است. اسانس در برگ ها وگل های گیاه و در حفره های مخصوص ساخته و ذخیره می شود. گیاه معمولا از سال اول به گل می نشیند. رویش گیاه در سال های بعد در فصل بهار ( اوایل فروردین) آغاز می شود و گل ها اواخر بهار (اواخر خرداد) ظاهر می شوند و گلدهی در اواسط تابستان (مرداد) ادامه می یابد.
محل رویش
وطن اصلی گیاه در اروپا ، آسیا ، ، آفریقا ، آمریکا ، استرالیا و زلاندنو است و در ایران این گونه و گونه های مشابه دیگر آن در منطقه وسیعی از نواحی شمالی ایران ، تهران ، بین منجیل و پاچنار ( راه قزوین به رشت) و رودبار در ارتفاعات ۳۰۰ متری می رویند. این گیاه به صورت زینتی در اروپا و آمریکا کشت می شود.
قسمت مورد استفاده
برگ ، گل و اسانس
زمان برداشت قسمت مورد استفاده
گل های باز شده از بیشترین مقدار اسانس برخوردارند. گل ها از اواخر بهار پدیدار می شوند. از آنجایی که گیاهان معمولا ۷ تا ۸ روز در مرحله گلدهی هستند. در سطوح وسیع کشت امکان برداشت آن ها در این مدت کوتاه وجود ندارد، بدین جهت از بدو باز شدن گل ها می توان آن ها را برداشت کرد. اگر ساقه های گل دهنده پاین تر از حد معمول چیده شود در کیفیت اسانس نیز تاثیر نامطلوبی به جای می گذارد. از این رو ساقه های گل دهنده باید از حد فاصل بین ساقه های برگدار و قسمت گل دهنده برداشت شوند.
نام تجاری دارو ساخته شده
در ایران فرآورده دارویی از این گونه موجود نمی باشد. در سایر کشورهای دنیا به صورت ترکیبی در فرآورده ها موجود می باشد.
موارد مصرف
- درمان مؤثر نفخ ، صدای شکمی ، گاز معده ، به عنوان ضد اسپاسم برای اختلالات گوارشی با منشأ عصبی
- اسانس (۱ – ۲ قطره )در وان حمام به عنوان ضد باکتری و ضد التهاب ، تحریک بهبودی برش زایمان ، به عنوان آرامبخش خفیف برای بیخوابی گهگاهی ، تحریم پذیری ،عصبانیت قبل از قاعده گی و سردرد های ناشی از استرس
- اسانس در آروماتراپی برای درمان اضطراب ، بیقراری و بیخوابی افراد کهنسال و یائسه
- اسانس به صورت موضعی برای سوخته گی های درجه اول و درجه دوم کوپک ، پای ورزشکاران ، بریدگی ها و درد عضلانی ، به عنوان انتی سپتیک برای درمان پسوریازیس و خراشیدگی های خفیف
- چای گیاه برای درمان بی اشتهایی
- گیاه دارای اثر صفرا آور می باشد.
- مصرف موضعی به صورت لینمان در بیماری های روماتیسمی
موارد مصرف مورد تأیید سازمان بهداشت جهانی براساس داده های بالینی
- بخور درمانی با اسانس گیاه برای درمان علامتی اضطراب ، بیقراری و القای آرامش
- اسانس به صورت موضعی در درمان اختلالات عملکردی گردش خون
موارد مصرف مورد تأیید کمیسیون E
مصرف خوراکی گیاه برای بیقراری و یا بیخوابی و تحریک عصبی معده ، سندرم Roehmheld متئوریسم و اختلال عصبی روده ای ، درمان اختلالات عملکردی گردش خون
سایر موارد مصرف (درطب سنتی)
- به عنوان ضد افسردگی ، تقویت کننده اعصاب ، درمان اختلالات گوارشی شامل تهوع ، اختلال هضم چربی ، کولیک روده ای
- چای گیاه برای درمان تشنج
- به عنوان مدر و قاعده آور
- درمان سوختگی ها ، اسهال ، سردرد ، گلودرد و زخم ها
- اسانس گیاه به صورت موضعی (رقیق شده) برای درد مفاصل ، نورالژی و فلج موقتی و ناگهانی نیمی از عضلات صورت ، اسپا سمولیتیک
- بالش های حاوی گیاه به عنوان کمک کننده در خوابیدن
موارد منع مصرف
در موارد حساسیت شناخته شده نسبت به گیاه منع مصرف دارد.
احتیاطات
عمومی
- بیماران حساس به گیاه باید از مصرف آن اجتناب نمایند
- اسانس گیاه دارای پتانسیل ضعیف برای ایجاد حساسیت می باشد.
اثرات جانبی
دپرسیون سیستم اعصاب مرکزی ، گیجی ،منگی ، سنکوپ ، خواب آلودگی، سردرد ، سیمیت عصبی ، کاهش فشار خون، تهوع ،استفراغ ، یبوست ، دپرسیون تنفسی ، ندرتا درماتیت تماسی
مصرف در دوران بارداری و شیردهی
- خانم های باردار و شیرده بهتر است از مصرف گیاه و یا مصرف خوراکی اسانس آن پرهیز نمایند.
- به دلیل مصارف سنتی گیاه به عنوان قاعده آور و سقط آور ، گل های گیاه بهتر است در دوران بارداری استفاده نشود.
مصرف در کودکان
- گیاه به صورت کیسه ای یا دسته ای برای القای خواب و آرامبخشی کنار تخت کودکان میتواند استفاده شود. حمام گیاه برای اثرات آرامبخشی آن در کودکان به کار می رود.
- مصرف اسانس گیاه در کودکان بهتر است با احتیاط صورت پذیرد.
تداخلات دارویی
- مضعف های سیستم اعصاب مرکزی : روغن گیاه ممکن است اثرات سایر داروهای آرامبخش را تقویت نماید.
- دی سولفیرام : امکان ایجاد واکنش های شبه دی سولفیرام در صورت مصرف فرآورده های حاوی الکل گیاه
میزان مصرف
الف – خوراکی
- دم کرده : ۱ – ۲ قاشق چای خوری (تقریبا ۰/۸ – ۱/۶ گرم) در ۱۵۰میلی لیتر آب
- تنتور : (۱ : ۵ در اتانول ۶۰%) : ۲ – ۴ میلی لیتر ، ۳ بار در روز
- اسانس : ۱ – ۴ قطره ( تقریبا ۲۰ – ۸۰ میلی گرم ) روی یک حبه قند چکانده و مصرف شود.
ب – موضعی
